Τα μυστήρια των φάρων μας

Είναι οι  πέτρινοι φύλακες των καραβιών μας. Αιώνιοι φρουροί των θαλασσών, χαρίζουν το φως ακόμα κι όταν η τελευταία ελπίδα κάθε απελπισμένου ναύτη έχει χαθεί. Ο λόγος για τους φάρους των ελληνικών θαλασσών, που μέχρι σήμερα προστατεύουν τους θαλασσινούς. Αναμφισβήτητα οι Έλληνες είναι από την αρχαιότητα ναυτικός λαός. Πόσα όμως ξέρουμε σήμερα στ’ αλήθεια για τους φάρους μας ; Αιμοδιψείς κουρσάροι, αμύθητοι θησαυροί, πλοία- φαντάσματα, τραγικές ιστορίες και στοιχειωμένα νερά είναι μόνο λίγοι από τους θρύλους που ειπώθηκαν για τους φάρους μας.

Η ονομασία «φάρος» : Το όνομα «φάρος» συνδέεται άμεσα με τον πρώτο πυρσοφόρο πύργο που χτίστηκε στο αιγυπτιακό νησί Φάρος από το μεγάλο αρχιτέκτονα των ελληνιστικών χρόνων Σώστρατο. Το συγκεκριμένο νησί βρίσκεται στα ανατολικά του λιμανιού της Αλεξάνδρειας κι από τότε όλοι οι φάροι πήραν την ονομασία αυτού του ομώνυμου νησιού. Σύμφωνα με το μύθο, όταν έδυε ο ήλιος, έβγαινε στο νησί ο Πρωτέας, αιγύπτιος υπηρέτης του Ποσειδώνα, που γνώριζε όλα τα βάθη της θάλασσας. Η λειτουργία του πρώτου φάρου τελείωσε για πάντα το 1303, όταν κατακερματίστηκε από μεγάλο σεισμό.

Στον ελληνικό χώρο, και σύμφωνα με την προφορική παράδοση, ο πρώτος φάρος χτίστηκε το 1827 στην Αίγινα, όταν το νησί είχε οριστεί από τον κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια προσωρινή πρωτεύουσα του ελληνικού κράτους. Ο ψηλότερος φάρος στην Ελλάδα βρίσκεται στο νησί  Γαύδο κι έχει ύψος 300 μέτρα.

Το φαρικό δίκτυο της χώρας μας θεωρείται από τα μεγαλύτερα στον κόσμο, αφού αποτελείται συνολικά από 1.309 φάρους! Σημαντικότατο ρόλο στην ανάπτυξη και τη λειτουργία του φαρικού δικτύου στην Ελλάδα έπαιξε ο Στυλιανός Λυκούδης. Με νησιώτικη καταγωγή (γεννήθηκε στη Σύρο), υπηρέτησε στην υπηρεσία φάρων για πάνω από πενήντα χρόνια. Χάρη στην υπευθυνότητα και την καθοδήγησή του προστέθηκαν στο ελληνικό φαρικό δίκτυο 191 φάροι ακόμα.

Τρόπος λειτουργίας ενός φάρου:  Όλοι σχεδόν έχουμε δει φάρο να τρεμοσβήνει… Πώς όμως επιτυγχάνεται αυτή η λειτουργία ;

Οι φάροι που λειτουργούν με πετρέλαιο είναι απλά μηχανήματα – λάμπες – φτιαγμένες από συνηθισμένο γυαλί ή και με ειδικό αμίαντο πυρακτώσεως. Το φωτιστικό μηχάνημα είναι τοποθετημένο σ’ ένα κρυστάλλινο θάλαμο. Χάρη σ’ αυτόν τον κρυστάλλινο θάλαμο οι ακτίνες του φωτός πολλαπλασιάζονται και εκπέμπονται πολύ ισχυρές, ικανές να προστατέψουν τα καράβια, προειδοποιώντας τα εγκαίρως. Το φωτιστικό μηχάνημα (η λάμπα δηλαδή) γυρνάει από μια σιδερένια πλάκα που η ταχύτητά της κανονίζεται με βάρη ανα 24ωρο. Κατά κάποιο τρόπο θυμίζει ένα κοινό ρολόι τοίχου. Οι αναλαμπές του φάρου επιτυγχάνονται με το να καλύπτονται τμήματα του κρυστάλλινου θαλάμου. Επίσης, πολλοί φάροι βγάζουν χρωματιστό φωτισμό: αυτό γίνεται εξαιτίας της βαφής της λάμπας, ενώ όταν οι φάροι πετρελαίου έχουν αμίαντο, τότε ο χρωματισμός του φωτός επιτυγχάνεται με την τοποθέτηση χρωματιστών κρυστάλλων στο θάλαμο. Οι φάροι πετρελαίου είναι στην πλειοψηφία τους τοποθετημένοι πάνω σε πύργους με εξώστη, στον οποίο ανεβαίνουν οι φαροφύλακες για να επιβλέπουν τη θάλασσα και τη λειτουργία του φάρου. Οι πύργοι αυτοί έχουν στο εσωτερικό τους πέτρινη σκάλα ελικοειδούς μορφής που συγκοινωνεί πάντα με το δωμάτιο του φύλακα, το οποίο σχεδόν πάντα αποτελούταν μόνο από ένα σανιδένιο κρεβάτι, ένα τσουκάλι και ίσως 1-2 έπιπλα ακόμα.

Η λειτουργία των αυτόματων φάρων επιτυγχάνεται με το συνδιασμό λεπτότατων μηχανημάτων. Οι αυτόματοι φάροι ανάβουν μόνοι τους το βράδυ. Αυτό γίνεται χάρη σ’ ένα μηχάνημα που το λένε «ηλιοβαλβίς»: όταν νυχτώσει και οι ακτίνες του ήλιου παύουν να επιδρούν πάνω στο συγκεκριμένο μηχάνημα, τότε ο φάρος «ξυπνάει» και αρχίζει να αναβοσβήνει ως το πρωί. Αντίθετα, μόλις χαράξει οι ακτίνες του ήλιου ξαναπέφτουν στο συγκεκριμένο μηχανισμό, οπότε ο φάρος αυτόματα απενεργοποιείται.  Όλοι οι φάροι διαθέτουν απαραιτήτως αλεξικέραυνο.

Σήμερα κατασκευάζονται φάροι μεγάλης εντάσεως που πλέον δε φυλάσσονται από φαροφύλακες. Η κατασκευή αυτή οφείλεται στον Σουηδό εφευρέτη Νταλέν, ο οποίος μάλιστα τυφλώθηκε κατά τη διάρκεια των πειραμάτων του. Η τύφλωσή του ωστόσο δεν στάθηκε εμπόδιο και κατόρθωσε να ολοκληρώσει επιτυχώς το έργο του !

Η ζωή του φαροφύλακα:  Τα παλαιότερα χρόνια η φύλαξη και η επίβλεψη του φάρου γινόταν από φαροφύλακες, έμπειρους θαλασσινούς που ύστερα από χρόνια στη θάλασσα αποφάσισαν τέλος να αυτοεξοριστούν, προστατεύοντας με το φως του φάρου τους τα καράβια. Η λέξη «αυτοεξορισμός» δεν είναι υπερβολική: οι άνθρωποι αυτοί ζούσαν κυριολεκτικά σαν ερημίτες. Με ελάχιστα μέσα στη διάθεση τους, μηδαμινή επικοινωνία με τον έξω κόσμο και φυσικά μανιασμένες φουρτούνες, η ζωή στο φάρο γινόταν ουκ ολίγες φορές άθλια έως επικίνδυνη: υπήρχαν περιπτώσεις που ο καιρός ήταν τόσο απαίσιος που οι μοναχικοί κάτοικοι του φάρου δε μπορούσαν να κάνουν απολύτως τίποτα, εκτός του να περιμένουν μες στο δωματιάκι τους να κοπάσουν οι μανιασμένοι άνεμοι. Η πόρτα αμπαρωνόταν με σίδερα, καθώς υπήρχε σοβαρός κίνδυνος να παρασυρθούν τα πάντα από τη μανία του ανέμου. Η τραγική ιστορία του γέρου φαροφύλακα Μειντάνη μας διηγείται τη μοιραία νύχτα που ο άτυχος φαροφύλακας τόλμησε να ανέβει στον εξώστη του φάρου του, όταν νόμισε ότι είδε στον ορίζοντα φώτα πλοίου. Αγνοώντας τις συμβουλές του βοηθού του και φυσικά τα ακραία καιρικά φαινόμενα, ανέβηκε στο μπαλκόνι του φάρου, εκτεθειμένος στη λύσσα του ανέμου. Ο βοηθός του τον περίμενε υπομονετικά. Δεν ξαναγύρισε ποτέ όμως.

Το φαγητό τους ήταν ιδιαίτερα λιτό. Το πιο σπέσιαλ μενού αποτελούταν από ψάρι ή κυνήγι με χόρτα, ενώ σε ακραίες καταστάσεις την έβγαζαν με ξερό ψωμί και παξιμάδια. Λόγω του ότι η θέση των φάρων είναι σχεδόν πάντα εκτεθειμένη σε δυνατούς ανέμους, φουρτούνες και γενικά τη μανία της φύσης, η επικοινωνία με τη στεριά ήταν ιδιαίτερα δύσκολη, με αποτέλεσμα οι πυργοφύλακες να βλέπουν άνθρωπο σπάνια. Ωστόσο μερικές φορές στο φάρο κατοικούσαν περισσότεροι από ένας άνθρωποι κι έτσι υπήρχε μια μικρή συντροφιά. Ο ανεφοδιασμός των φάρων γινόταν μια φορά το χρόνο, κάθε καλοκαίρι, γιατί για να σταματήσει εκεί καράβι πρέπει να μην έχει φουρτούνα. Η δουλειά του ανεφοδιασμού γινόταν από τη θάλασσα και ήταν απίστευτα δύσκολη κι επικίνδυνη. Χρειάζονταν 20 άντρες για να διεκπεραιώσουν εργασία δέκα ωρών, κατά την οποία οι πιο γεροδεμένοι δένονταν με σκοινιά και ανέβαιναν στους κοφτερούς βράχους. Όταν το κατάφερναν, ανέβαζαν με τη βοήθεια των σκοινιών και τους υπόλοιπους, όπως και τους σωλήνες πετρελαίου, που χρειαζόταν ο φάρος για να λειτουργήσει. Σε κάποιες καλύτερες περιπτώσεις υπήρχαν μονοπάτια, αν και δύσβατα.

Φάροι και… έρωτας:  Η αλήθεια είναι ότι η σκληρή ζωή του φαροφύλακα είναι συνυφασμένη με το ανδρικό φύλο. Πράγματι, ήταν σχεδόν ανύπαρκτο το φαινόμενο να είναι μια γυναίκα φύλακας του φάρου, εκτός φυσικά αν ζούσε εκεί με τον άντρα της. Ο φαροφύλακας του ακρωτηρίου Αη – Γιάννης ο Αφορεσμένος, ο κ. Μεσαριτάκης, ζούσε εκεί με τη γυναίκα του, η παρουσία της οποίας μάλιστα εξασφάλιζε στο φάρο όχι μόνο τάξη και καθαριότητα, αλλά και καλαισθησία. Ωστόσο υπήρχαν και φαροφύλακες, η παρέα των οποίων αποτελούταν αποκλειστικά από άντρες και ήταν όρκος απαράβατος να μην πατήσει γυναίκα στο φάρο τους. Ήταν οι φαροφύλακες του Κάβου Σίδερου – του τελευταίου που βρίσκεται προς το νότιο μέρος της Κρήτης – και όφειλαν τον όρκο τους στην παρακάτω ιστορία:

Στον Κάβο Σίδερο ήταν φαροφύλακας ένας καπετάνιος με το όνομα Κώστας  Παμίκος. Πολλά χρόνια θαλασσινός, είχε γυρίσει τον κόσμο, είχε γνωρίσει πάμπολλες γυναίκες, αλλά καμιά δεν κέρδισε πραγματικά την καρδιά του, μέχρι που ερωτεύτηκε μια Κωσταντινουπολίτισσα που τον κατέκτησε πραγματικά και την παντρεύτηκε. Η γυναίκα του όμως σύντομα τον απάτησε με άλλον άντρα. Ο καπεταν Κωστής το έμαθε, όμως αγαπούσε πολύ τη γυναίκα του και αποφάσισε να τη συχωρέσει. Έτσι την πήρε και ζήτησε να γίνει φαροφύλακας στον Κάβο Σίδερο, αφού την έπεισε να τον ακολουθήσει. Η ατιμία της συζύγου του όμως δε σταμάτησε εκεί, αφού η Σοφία (αυτό ήταν τ’ όνομα της) σύντομα ερωτεύτηκε τον όμορφο βοηθό του άντρα της, ο οποίος μάλιστα ήταν και παντρεμένος. Κι εκείνος όμως δε μπόρεσε να αντισταθεί στη λαγνεία της, αφού η σύζυγός του ήταν αθώα και δεν γνώριζε τους πόθους ενός άντρα. Παρόλο που η σύζυγος όμως δεν ήταν πονηρεμένη, ο καπεταν Κωστής είχε καταλάβει τι γινόταν. ΄Ένα βράδυ προφασίστηκε ότι θα έλειπε για κάποιες μέρες, ύστερα από λίγη ώρα όμως γύρισε. Αντίκρισε τη γυναίκα του και τον πιστό βοηθό του αγκαλιά στο κρεβάτι, να τον προδίδουν μέσα στο φάρο του. Ο καπεταν Κωστής δεν άντεξε και τη δεύτερη απιστία της συζύγου του και πήρε το όπλο του. Πρώτα σκότωσε τη σύζυγό του.  Ακούγοντας το μακελειό, όρμησε μες στο δωμάτιο και η σύζυγος του βοηθού και αντίκρισε τον καπεταν Κωστή έτοιμο να πυροβολήσει τον άντρα της. Έριξε το σώμα της επάνω του προσπαθώντας να τον προστατέψει, όμως καταλάθος πυροβολήθηκε κι αυτή. Τέλος, ο φονιάς σκότωσε και τον άντρα που πλάνεψε τη γυναίκα του.

Όταν ένας μηχανικός μπήκε στο φάρο μετά από λίγες μέρες αντίκρυσε μια λίμνη αίματος, τρία πτώματα και ένα σημείωμα στο οποίο ο δράστης εξηγούσε τι έγινε και ενημέρωνε ότι θα ακολουθούσε την ίδια μοίρα. Πράγματι, το πτώμα του βρέθηκε λίγο αργότερα, φρικτά παραμορφωμένο.

Η παραπάνω ιστορία όμως δεν είναι η μοναδική ερωτική τραγωδία που εκτυλίχθηκε σε φάρο: ο 30χρονος φαροφύλακας του Κάβο Δρέπανο (ονόματι Μιντιλάκης) αντίκρισε ένα πρωί στην ακτή κοντά στο φάρο του ένα σωρό μισοσπασμένα ξύλα – σημάδι ναυαγίου – και λίγο πιο πέρα μια μισόγυμνη γυναίκα, αναίσθητη. Ενώ την μετέφερε στο φάρο, η κοπέλα έφτυσε όση θάλασσα είχε μέσα της και σώθηκε. Και μετά από την κατάλληλη φροντίδα συνήλθε εντελώς. Αναμενόμενο ήταν να ερωτευτεί το σωτήρα της, μάλιστα ζήτησε να μείνει και μαζί του στο φάρο, αφού δεν είχε άλλον στον κόσμο. Εκείνος δέχτηκε με χαρά και φιλοξένησε την Αισέ… Έτσι την έλεγαν, αφού η κοπέλα ήταν κόρη καπετάνιου απ’ την Αλγερία. Η κακοκαιρία τσάκισε το καράβι τους και όλοι έιχαν πνιγεί, μόνο η καλή της τύχη την έσωσε στα χέρια του αγαπημένου της. Όμως δεν ήταν γραφτό για το ζευγάρι. Ενώ η Αισέ ήταν έγκυος, αρρώστησε βαριά και πέθανε. Ο Μαντιλάκης δεν άντεξε το χαμό της ούτε ήθελε να τη θάψει. Εξαφανίστηκε από το φάρο. Λίγες μέρες μετά βρήκαν τα δυο πτώματα του ζευγαριού θαμμένα πίσω από κάτι βράχους, σκαλισμένους σε σχήμα σαρκοφάγου. Ο άτυχος φαροφύλακας, αφού τοποθέτησε εκεί το σώμα της αγαπημένης του, ξάπλωσε δίπλα της και αυτοπυροβολήθηκε κι αυτός. Στο φάρο βρέθηκε μόνο ένα σημείωμα που έγραφε «μου ήταν αδύνατο να αποχωριστώ απ’ αυτήν».

Απ’ ο, τι φαίνεται η θάλασσα δεν αγαπά τον έρωτα… Είναι άπειρες εξάλλου οι ιστορίες για ναυτικούς που έφυγαν απ’ την οικογένεια τους για θαλασσινά ταξίδια και δεν ξαναγύρισαν ποτέ στην αγκαλιά των συζύγων τους.

Θαλασσινά θαύματα: Δεν έχουν όμως όλες οι θαλασσινές ιστορίες άσχημο τέλος. Υπάρχουν και πολλές περιπτώσεις στις οποίες το τέλος είναι αίσιο για ναυαγούς και μη, μάλιστα πολλές φορές η καλή τους τύχη αποδίδεται στην ευσπλαχνία αγίων του τόπου. Χαρακτηριστική είναι η ιστορία ενός καϊκιού που είχε την τύχη να βρεθεί κοντά στο ακρωτήρι του αγίου Σώζοντα. Ο υπερήφανος καπετάνιος του αρνιόταν να σταματήσει κάπου, παρά τη δυνατή φουρτούνα που χτύπαγε το καΐκι και τις παρακλήσεις του πληρώματος. Όταν η φουρτούνα έγινε ιδιαίτερα άγρια κι έχασαν τον προσανατολισμό τους, κατάλαβαν ότι κινδύνευαν… Ο καπετάνιος, παρόλο που ήταν εγωιστής ήταν και θεοσεβούμενος. Παρακάλεσε λοιπόν τον άγνωστο άγιο του τόπου να κάνει το θαύμα του και να τους σώσει. Πράγματι… Ένα τεράστιο κύμα άρπαξε το καραβάκι και, παρακάμπτοντας  τα κοφτερά βράχια, το καΐκι βρέθηκε με ασφάλεια σ’ έναν όρμο. Την επόμενη μέρα ο καπετάνιος ζήτησε να μάθει σε ποιόν άγιο χρωστούσαν τη σωτηρία τους τόσοι άνθρωποι. Έμαθε ότι εκεί κάνει τα θαύματά του ο άγιος Σώζων. Γύρισε λοιπόν στο ακρωτήρι και έχτισε εκεί ένα εκκλησάκι που είναι αφιερωμένο στον άγιο. Το συγκεκριμένο ακρωτήρι είναι κοντά στην Κρήτη και οι κάτοικοι ανάβουν ακόμα το μοναδικό καντηλάκι της μικρής εκκλησίας.

Αρκετοί κάβοι οφείλουν τ’ όνομά τους σε αγίους. Π.χ ο Κάβος Σίδερος, ο τελευταίος κάβος που βρίσκεται προς το νότιο τμήμα της Κρήτης. Ο κάβος αυτός έχει πάρει τ’ όνομά του από το μικρό εκκλησάκι του αγίου Ισίδωρου που έχει χτιστεί σ’ ένα μεγάλο βράχο κοντά στο φάρο. Χάριν ευκολίας δε, ονομάζεται Σίδερος αντί για Ισίδωρος. Οι ναυτικοί λένε ότι ο άγιος Ισίδωρος ήταν μοναχός στο άγιο Όρος, όμως μια μέρα τον έδιωξαν, άγνωστο γιατί. Μην έχοντας άλλο μέσο συγκοινωνίας, ο μοναχός έριξε το ράσο του στη θάλασσα και περίμενε το Θεό να τον στείλει σ’ ασφαλές μέρος. Ύστερα από μέρες έφτασε τελικά στον κάβο. Όταν πάτησε στη στεριά έχτισε το εκκλησάκι (το οποίο, σύμφωνα με την παράδοση δεν πρέπει  να μένει αλειτούργητο πάνω από 40 μέρες) όπου έμεινε εκεί ως το θάνατο του. Παρόμοια ιστορία έχει και το ακρωτήρι « Αη Γιάννης ο Αφορεσμένος «, οπου πιστεύεται ότι το εκκλησάκι που βρίσκεται κοντά στο φάρο του χτίστηκε από έναν αφορισμένο μοναχό, ονόματι Ιωάννης.

Σε κάθε δυσκολία τους οι ναυτικοί ζητούσαν τη βοήθεια αγίων. Πολλές είναι οι παραδόσεις που αφορούν πετρωμένα πειρατικά καράβια που προσπάθησαν να λεηλατήσουν νησιά. Μια από αυτές είναι αυτή που μας σώζει ο Ν.Πολίτης : Κάτω από το βουνό του Παντοκράτορα, αντίκρυ στο μοναστήρι της Παλαιοκαστρίτσας, φαίνεται στην άκρη του πελάγους ένα καράβι μαρμαρωμένο. Ήταν πειρατικό κι ερχόταν να κουρσέψει το μοναστήρι. Όταν το είδαν, ο ηγούμενος βγήκε έξω και με το σταυρό στο χέρι είπε « Θεέ μου, αν το καράβι αυτό έρχεται για καλό, καλώς να ‘ρθει, αν είναι για κακό, μάρμαρο εκεί να μείνει». Πράγματι, η προσευχή του εισακούστηκε και το πειρατικό καράβι πέτρωσε.

Στοιχειωμένοι φάροι: Οι ιστορίες που μιλούν για στοιχειωμένα νερά δεν είναι λίγες στον ελληνικό χώρο και που διηγούνται οι παλιοί ναυτικοί. Ο Θ.Βαγκής, φαροφύλακας και παλιός θαλασσινός, διηγείται για τη «σκούνα», το πλοίο-φάντασμα που παρουσιάζεται κοντά στο φάρο του, στο ακρωτήρι Απολυτάρες των Αντικυθύρων. Η παρουσία του φασματικού πλοίου είναι κακός οιωνός, αφού εμφανίζεται κάθε φορά που είναι να συμβεί κάτι κακό. Παρόλο που στην αρχή δεν το πίστευε, είδε με τα μάτια του το πλοίο φάντασμα να περνά με ανοιγμένα τα πανιά και μετά να εξαφανίζεται. Λίγες μέρες μετά συνέβη κοντά στο φάρο ένα ναυάγιο στο οποίο πνίγηκαν αρκετοί.

Το ερημονήσι  Άγρια Γραμβούζα είναι κοντά στην Κρήτη και στο παρελθόν ήταν ορμητήριο πειρατών. Το νησί είχε αναγνωριστεί και επίσημα από την κυβέρνηση ως «Το νησί των πειρατών», μέσα στο οποίο μάλιστα είχαν κρύψει θησαυρούς ανεκτίμητης αξίας. Πολιορκητές προσπαθούσαν να νικήσουν τους πειρατές και να τους κάνουν να παραδοθούν. Οι κουρσάροι, προσπαθώντας να τους τρομοκρατήσουν, έσφαξαν σε μια νύχτα 50 γυναίκες. Τα πτώματα τους ρίχτηκαν στο νερό, ακέφαλα κι ακρωτηριασμένα. Ωστόσο, μετά από αρκετές προσπάθειες οι πειρατές τελικά νικήθηκαν και τα καράβια τους βούλιαξαν σχεδόν όλα. Οι θησαυροί μεταφέρθηκαν με καράβια στην Κρήτη, αν και πολλοί λένε ότι στο νησί υπάρχουν ακόμα πολλοί. Κανένας όμως δεν πλησιάζει, καθώς οι θρύλοι λένε ότι οι νεκροί κυνηγούν κάθε άνθρωπο που αποφασίζει να πάει εκεί και τον ρίχνουν στη θάλασσα. Πολλοί λένε ότι έχουν αντικρύσει λευκές, ανθρωπόμορφες σκιές να μοιρολογούν στα βράχια, ενώ ένας βοσκός που αψήφισε τις ιστορίες των ναυτικών και εγκαταστάθηκε εκεί, βρέθηκε νεκρός με μια έκφραση απέραντου τρόμου. Κανένας δεν έμαθε τι του συνέβη.

Στο ακρωτήρι Χοντρός Κάβος επίσης δεν υπάρχει ψυχή ζώσα. Οι τσοπάνηδες δεν πήγαιναν ποτέ εκεί τα πρόβατά τους γιατί φοβόντουσαν τις νεράιδες. Λέγανε ότι η θάλασσα σ’ αυτό το μέρος είναι γεμάτη νεράιδες, λευκές γυναικείες οπτασίες που τραγουδούσαν. Το τραγούδι τους ακουγόταν άσχετα από την απόσταση και οι άνθρωποι πάθαιναν κάτι σα νάρκωση κι ένιωθαν ότι ταξιδεύουν μακριά, ενώ όση ώρα βρίσκονταν σ’ αυτήν την κατάσταση, τα ζώα τους πλησίαζαν τους κοφτερούς βράχους σα να τα τραβάει μια αόρατη δύναμη και τσακίζονταν. Ο καπεταν Παυλής από τη Δαμάστα λέει ότι όταν ήταν νέος είχε πάει εκεί με τα ζώα του, άκουσε τα τραγούδια, αλλά δεν ναρκώθηκε. Ορκίζεται ότι είδε με τα μάτια του πάνω στους βράχους του φάρου χιλιάδες ασπρόμορφες οπτασίες που χόρευαν και τραγουδούσαν όλες μαζί. Τις παρακολουθούσε για ώρες, ώσπου με το χάραμα εξαφανίστηκαν. Και τα ζώα του είχαν πνιγεί.

Σε κάποιο ακρωτήρι της Βόρειας Εύβοιας υπάρχει ένας βράχος που θυμίζει άντρα που παίζει κιθάρα. Για το ακρωτήρι αυτό υπάρχει άλλη μια παράξενη ιστορία. Λένε λοιπόν ότι στο φάρο αυτό ζούσε ένας νέος φαροφύλακας με την οικογένεια του. Ο νέος αυτός τραγουδούσε υπέροχα και έπαιζε ωραία κιθάρα. Είχε βαρεθεί όμως τη ζωή στο φάρο (όπως και την γυναίκα του, που του έκανε συνέχεια παρατηρήσεις). Ήθελε να φύγει, να ταξιδέψει σ’ άλλους τόπους. Μια νύχτα που τραγουδούσε, πλησίασε το φάρο ένα παράξενο καράβι. Μέσα ήταν μια νεράιδα. Ο φαροφύλακας την παρακάλεσε να τον πάρει μαζί του, κι έτσι έγινε. Δεν έγινε γνωστό τι ακριβώς βίωσε ο φαροφύλακας, όμως την άλλη μέρα που η γυναίκα του βγήκε στο ακρωτήρι, δεν τον είδε πουθενά. Αργότερα τον βρήκε πετρωμένο, ένα βράχο να «παίζει» κιθάρα. Ο φαροφύλακας είχε στοιχειώσει.

Στην Τζια, στο ακρωτήρι Ταμίλος τρεις ψαράδες είχαν  δει παλιά ένα παράξενο νεραιδικό, που από τη μέση και κάτω ήταν ψάρι, μια γοργόνα δηλαδή. Όταν αντιλήφθηκε τη βάρκα που πλησίαζε εξαφανίστηκε γρήγορα στα βαθιά νερά. Διηγιόντουσαν τη συνάντηση τους με τη γοργόνα έως ότου πέθαναν.

Οι φάροι σήμερα: Κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου οι φάροι υπέστησαν σοβαρές φθορές. Όταν τέλειωσε ο πόλεμος, μόνο 19 φάροι λειτουργούσαν ! Ωστόσο, το 1945 άρχισε συστηματική προσπάθεια για την αποκατάστασή τους. Η προσπάθεια ήταν επιτυχής και το 1946 λειτουργούσαν 374 φάροι. Πλέον οι φάροι δε θεωρούνται ιδιαίτερα χρήσιμοι και αργοσβήνουν εγκαταλελειμμένοι. Ωστόσο γίνονται ξανά σοβαρές προσπάθειες για την αποκατάστασή τους και διατίθενται χρηματικά ποσά.  Η συντήρηση τους εκτελείται από την Υπηρεσία Φάρων ανάλογα με τις εκάστοτε διατιθέμενες πιστώσεις. Από τον λειτουργικό προϋπολογισμό (Π/Υ) 2010 του ΓΕΝ κατά την τριετία 2008 - 2010, διατέθηκαν για τη συντήρησή τους συνολικά 80.000 €. Επιπλέον, μέσω ενεργειών της Υ. Φάρων αποκαταστάθηκαν την τριετία 2008-2010 δέκα τρεις Φάροι. Οι οκτώ από αυτούς με χρηματοδότηση εξ ιδίων πόρων (Λιμενικά Ταμεία της Υ. Φάρων) συνολικού κόστους 260.000 € περίπου, οι τρεις με δημόσια χρηματοδότηση μέσω τοπικών φορέων Δήμων και Νομαρχιών και οι δύο με ιδιωτική χρηματοδότηση μέσω του Μη Κερδοσκοπικού Ιδρύματος «Αικατερίνης Λασκαρίδη». Λόγω των εγγενών αδυναμιών χρηματοδότησης για την αποκατάσταση και συντήρηση των κτιριακών εγκαταστάσεων όλου του εκτεταμένου Φαρικού Δικτύου, προτάθηκε το 2007 από την Υ. Φάρων, η ένταξη, στο ΕΣΠΑ 2007-2013 (μέσω του προγράμματος «Ανάδειξη Πολιτισμικής Αξίας Πέτρινων Φάρων»), για αποκατάσταση σαράντα έξη (46) Φάρων, συνολικού προϋπολογισμού 6.197.000 €. Εκτιμήθηκε δε ότι για την σύνταξη μελετών και αδειοδοτήσεων ωρίμανσης του ανωτέρω προγράμματος απαιτούνται 2.500.000 € περίπου.  Τέλος, υπάρχει και μια ιδέα να αξιοποιηθούν οι φάροι ως μουσεία.

Δεν είναι τυχαίο το ότι οι φάροι έχουν ταυτιστεί με το φως και την ελπίδα. Ούτε τα πιο άγρια κύματα δεν κατόρθωσαν να τους γκρεμίσουν. Οι ναυτικοί λέγανε ότι είναι αδύνατο να φανταστεί κανείς τη λύτρωση που νιώθανε όταν αντιλαμβάνονταν μες στα σκοτάδια και την αγριεμένη θάλασσα το φως τους. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να μην επιτρέψουμε να σβήσει το φως, όχι μόνο στους φάρους της Ελλάδας, αλλά και στους φάρους της ψυχής μας.

κείμενο της Ματίνας Μαντά